Üzüm, Anadolu’nun binlerce yıllık tarım kültürünün en önemli simgelerinden biridir. Türkiye, dünya genelinde üzüm çeşitliliği açısından oldukça zengin bir ülkedir ve özellikle siyah üzümler, sofralık tüketimde ayrı bir değer taşır. Siyah üzüm çeşitleri hem görünümleri hem de lezzetleriyle pazarda dikkat çekerken, içerdiği antioksidanlar sayesinde sağlık açısından da önemlidir.
Türkiye’nin farklı bölgelerinde yetiştirilen siyah üzümler, iklim ve toprak yapısına göre çeşitlilik gösterir. Ege’nin verimli topraklarından, Güneydoğu’nun sıcak iklimine; Trakya’nın bağlarından, İç Anadolu’nun kıraç arazilerine kadar pek çok yerde sofralık siyah üzüm yetiştirilmektedir. Kimi çeşitler iri ve gösterişli taneleriyle pazarda öne çıkar, kimi ise aroması ve tatlılığıyla tüketicilerin gönlünü fetheder.
Bu yazıda Türkiye’de yetiştirilen ve en çok bilinen 10 sofralık siyah üzüm çeşidini tanıyacağız. Her birinin özelliklerine, yetiştiği bölgelere, avantaj ve dezavantajlarına değineceğiz. Böylece siyah üzüm meraklıları ve yetiştiriciler için hem lezzetli hem de bilgi dolu bir rehber ortaya çıkacak.
1. Cardinal Üzümü
Genel Özellikleri
Cardinal, Türkiye’de en çok bilinen ve yaygın olarak yetiştirilen sofralık siyah üzüm çeşitlerinden biridir. Özellikle erken olgunlaşması, iri ve gösterişli taneleriyle pazarda yüksek albeniye sahiptir. 1939 yılında Kaliforniya’da geliştirilmiş bir çeşit olup, ülkemize 1950’li yıllarda getirilmiş ve kısa sürede yaygınlaşmıştır. Günümüzde hem iç piyasada hem de ihracatta önemli bir yer tutar.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Mor-siyaha yakın, parlak kabuklu.
- Tane büyüklüğü: Oldukça iri, yuvarlağa yakın.
- Salkım yapısı: Gevşek, iri salkımlar oluşturur.
- Çekirdek: Çekirdekli bir çeşittir.
- Aroma: Tatlı ve sulu, aroması hafif nötrdür.
Yetiştirme Koşulları
Cardinal, sıcak ve güneşli iklimleri sever. Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde rahatlıkla yetiştirilebilir. Ancak aşırı soğuklara dayanıklı değildir, bu nedenle kışları sert geçen bölgelerde koruma önlemleri almak gerekir.
Olgunlaşma Zamanı
Türkiye’de genellikle Temmuz ayının ikinci yarısı ile Ağustos başında hasat edilir. Erken olgunlaşan yapısı sayesinde pazara hızlı girer, bu da ticari değerini artırır.
Avantajları
- Pazarda gösterişli görünümü sayesinde kolay satılır.
- Erken olgunlaştığı için üreticiye erken gelir sağlar.
- Uygun koşullarda kısa mesafeli nakliyeye dayanıklıdır.
Dezavantajları
- Kabuk yapısı nispeten incedir, bu nedenle uzun süreli depolamaya uygun değildir.
- Yağışlı bölgelerde mantar hastalıklarına hassastır.
Tablo: Cardinal Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Cardinal Üzümü |
|---|---|
| Kökeni | ABD (Kaliforniya) |
| Türkiye’ye Gelişi | 1950’ler |
| Tane Rengi | Mor – Siyah |
| Tane İriliği | İri |
| Salkım Yapısı | Gevşek, iri |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, hafif nötr |
| Olgunlaşma | Temmuz sonu – Ağustos başı |
| Kullanım Alanı | Sofralık |
—
2. Alphonse Lavallée (Hamburg Siyahı)
Genel Özellikleri
Alphonse Lavallée, Türkiye’de en çok yetiştirilen ve pazarda kolayca tanınan sofralık siyah üzüm çeşitlerinden biridir. Halk arasında Hamburg Siyahı olarak da bilinir. Fransa kökenli olan bu üzüm, iri taneleri ve parlak koyu mor-siyah kabuğuyla oldukça gösterişlidir. Sofralık üzüm olarak pazarlarda çok rağbet görür.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Koyu mor – siyah.
- Tane büyüklüğü: Oldukça iri, yuvarlağa yakın.
- Salkım yapısı: Orta sıklıkta ve genellikle iri salkımlı.
- Çekirdek: Çekirdekli bir çeşittir.
- Aroma: Hafif ekşimsi ama tatlı, belirgin aromasız, daha çok görünümüyle tercih edilir.
Yetiştirme Koşulları
Alphonse Lavallée, sıcak iklim bölgelerinde verimli olur. Türkiye’de özellikle Ege, Marmara ve İç Anadolu’nun ılıman kesimlerinde yetiştirilmektedir. Yağışlı havalarda çatlamaya eğilimlidir, bu nedenle düzenli bakım gerekir.
Olgunlaşma Zamanı
Türkiye’de Eylül ayı itibarıyla olgunlaşır ve hasat edilir. Cardinal’e göre geç olgunlaşan bir çeşittir, bu yüzden sezonun devamlılığını sağlar.
Avantajları
- İri ve gösterişli taneleri sayesinde pazarda dikkat çeker.
- Sofralık olarak tüketimde oldukça rağbet görür.
- Dayanıklı yapısı sayesinde kısa mesafeli taşımacılıkta sorun çıkarmaz.
Dezavantajları
- Kabukları kalın olmasına rağmen uzun süreli depolamaya uygun değildir.
- Yağışlı dönemlerde tane çatlamaları görülebilir.
Tablo: Alphonse Lavallée Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Alphonse Lavallée |
|---|---|
| Kökeni | Fransa |
| Türkiye’ye Gelişi | 1900’lerin başı |
| Tane Rengi | Koyu mor – siyah |
| Tane İriliği | İri |
| Salkım Yapısı | Orta sıklıkta, iri |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, hafif ekşimsi |
| Olgunlaşma | Eylül |
| Kullanım Alanı | Sofralık |
3. Michele Palieri (Palieri Siyahı)
Genel Özellikleri
Michele Palieri, kökeni İtalya’ya dayanan bir sofralık siyah üzüm çeşididir. Türkiye’ye 1970’li yıllardan sonra getirilmiş ve özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde yaygınlaşmıştır. Pazar değeri yüksek olan Palieri, uzun taneleri ve parlak siyah rengiyle dikkat çeker. Dayanıklılığı sayesinde hem iç piyasada hem de ihracatta tercih edilir.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Koyu siyah.
- Tane şekli: Uzun ve iri, silindirik yapıda.
- Salkım yapısı: Orta sıklıkta, iri salkımlar oluşturur.
- Çekirdek: Çekirdekli.
- Aroma: Tatlı ve hafif nötr, daha çok görünümüyle tercih edilir.
Yetiştirme Koşulları
Palieri, sıcak ve güneşli iklimleri sever. Aşırı soğuğa karşı hassastır. Türkiye’de Manisa, Denizli, Mersin ve Adana gibi üzüm yetiştiriciliği gelişmiş bölgelerde başarılı sonuçlar verir. Uygun sulama ve budama teknikleri ile yüksek verim alınabilir.
Olgunlaşma Zamanı
Türkiye’de genellikle Eylül ayının ortalarından itibaren hasat edilir. Cardinal’den daha geç, Alphonse Lavallée ile benzer dönemde olgunlaşır.
Avantajları
- İri ve uzun taneleri sayesinde sofralarda şık bir görünüme sahiptir.
- Pazar değeri yüksektir, özellikle ihracata uygundur.
- Dayanıklı kabuğu sayesinde nakliyede zarar görmez.
Dezavantajları
- Verimi diğer bazı çeşitlere göre daha düşüktür.
- Serin ve yağışlı bölgelerde yetiştirilmeye uygun değildir.
Tablo: Michele Palieri Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Michele Palieri |
|---|---|
| Kökeni | İtalya |
| Türkiye’ye Gelişi | 1970’ler |
| Tane Rengi | Koyu siyah |
| Tane Şekli | Uzun, iri, silindirik |
| Salkım Yapısı | Orta sıklıkta, iri |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, hafif nötr |
| Olgunlaşma | Eylül ortası |
| Kullanım Alanı | Sofralık, ihracat |
4. Horoz Karası
Genel Özellikleri
Horoz Karası, Anadolu’nun bilinen sofralık siyah üzüm çeşitlerinden biridir. Daha çok Orta Anadolu’da yetiştirilir ve halk arasında sevilen bir sofralık üzüm olarak öne çıkar. Adını iri ve gösterişli salkımlarının horoz kuyruğunu andırmasından aldığı söylenir. Hem tatlı yapısı hem de dayanıklılığıyla özellikle yerel pazarlarda tercih edilir.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Siyah – koyu mor.
- Tane şekli: Orta büyüklükte, yuvarlak.
- Salkım yapısı: Sık ve orta iri.
- Çekirdek: Çekirdekli.
- Aroma: Tatlı, hafif asidik yapıda.
Yetiştirme Koşulları
Horoz Karası, kara iklim özellikleri olan bölgelerde iyi gelişir. Özellikle Tokat, Yozgat, Kayseri ve çevresinde yetiştiriciliği yapılır. Kurağa dayanıklılığı fena değildir ama düzenli sulama ile verim ve kalite artar.
Olgunlaşma Zamanı
Türkiye’de genellikle Ağustos sonu – Eylül başı döneminde olgunlaşır. Bu yönüyle Cardinal’den sonra, Palieri ile aynı döneme yakın hasat edilir.
Avantajları
- Sofralık olarak tatlı ve lezzetli bir çeşittir.
- Yerel pazarlarda rağbet görür.
- Bölgesel olarak verimi yüksektir.
Dezavantajları
- Nakliyede ve uzun süreli depolamada zayıftır.
- Uluslararası pazarda bilinirliği düşüktür.
Tablo: Horoz Karası Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Horoz Karası |
|---|---|
| Kökeni | Anadolu |
| Yaygın Yetiştiği Yerler | Tokat, Yozgat, Kayseri, İç Anadolu |
| Tane Rengi | Siyah – Mor |
| Tane Şekli | Orta büyüklükte, yuvarlak |
| Salkım Yapısı | Sık, orta iri |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, hafif asidik |
| Olgunlaşma | Ağustos sonu – Eylül başı |
| Kullanım Alanı | Sofralık |
5. Müşküle Siyahı (Bursa – İznik)
Genel Özellikleri
Müşküle Siyahı, adını Bursa’nın İznik ilçesine bağlı Müşküle Köyü’nden alır ve bu yöreyle özdeşleşmiş bir sofralık siyah üzüm çeşididir. Bölgesel ünü oldukça yüksektir ve Bursa’nın pazarlarda en çok aranan üzümlerindendir. İnce kabuğu, tatlı aroması ve hoş kokusuyla öne çıkar.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Koyu siyah.
- Tane şekli: Orta büyüklükte, yuvarlak.
- Salkım yapısı: Sık salkımlı ve genellikle iri.
- Çekirdek: Çekirdekli.
- Aroma: Tatlı, aromatik ve hoş kokulu.
Yetiştirme Koşulları
Müşküle Siyahı, Bursa – İznik ve çevresinde yoğun olarak yetiştirilir. İklim ve toprak yapısına uyumlu olduğu için yüksek kaliteli ürün verir. Ancak bölge dışına çıkarıldığında aynı kaliteyi yakalamak zordur. Bu nedenle daha çok yöresel pazarlarda bulunur.
Olgunlaşma Zamanı
Türkiye’de Eylül ayının ikinci yarısı itibarıyla olgunlaşır ve pazara çıkar.
Avantajları
- Hoş aroması ve tatlı yapısıyla tüketici tarafından çok sevilir.
- Bölgesel markalaşmaya uygun bir üzüm çeşididir.
- Sofralık tüketimde yüksek rağbet görür.
Dezavantajları
- Bölge dışında yetiştirildiğinde aynı kaliteyi vermez.
- Nakliyede hassasiyet gösterir, uzun mesafeli taşımaya uygun değildir.
Tablo: Müşküle Siyahı Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Müşküle Siyahı |
|---|---|
| Kökeni | Bursa – İznik, Müşküle Köyü |
| Yaygın Yetiştiği Yerler | Bursa, İznik çevresi |
| Tane Rengi | Koyu siyah |
| Tane Şekli | Orta büyüklükte, yuvarlak |
| Salkım Yapısı | Sık, iri |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, aromatik |
| Olgunlaşma | Eylül ortası – sonu |
| Kullanım Alanı | Sofralık |
6. Papazkarası (Trakya)
Genel Özellikleri
Papazkarası, Türkiye’nin en eski üzüm çeşitlerinden biridir ve özellikle Trakya Bölgesi ile özdeşleşmiştir. Çoğunlukla şaraplık olarak bilinse de yörede sofralık olarak da tüketilir. Bölge halkının geleneksel sofralarında yer alan bu üzüm, iri taneleri ve hoş aromasıyla dikkat çeker.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Koyu mor – siyah.
- Tane şekli: Orta büyüklükte, hafif oval.
- Salkım yapısı: Orta sıkılıkta, iri salkımlar oluşturur.
- Çekirdek: Çekirdekli.
- Aroma: Meyvemsi, tatlı ve aromatik.
Yetiştirme Koşulları
Papazkarası üzümü, Trakya’nın Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli bölgelerinde yetiştirilir. Bu bölgenin nemli ve ılıman iklimi üzümün kalitesini artırır. Kumlu-tınlı topraklarda iyi verim verir.
Olgunlaşma Zamanı
Genellikle Eylül ayının sonlarına doğru olgunlaşır. Sofralık olarak tüketildiğinde taneler tam olgun halde tercih edilir.
Avantajları
- Sofralık olarak aromatik ve tatlıdır.
- Bölgesel şöhrete sahip geleneksel bir çeşittir.
- Hem sofralık hem şaraplık değerlendirilebilir.
Dezavantajları
- Nakliye ve uzun süreli depolamaya uygun değildir.
- Bölge dışına çıkarıldığında kalitesi düşer.
Tablo: Papazkarası Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Papazkarası |
|---|---|
| Kökeni | Trakya (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) |
| Yaygın Yetiştiği Yerler | Trakya Bölgesi |
| Tane Rengi | Koyu mor – siyah |
| Tane Şekli | Orta büyüklükte, hafif oval |
| Salkım Yapısı | Orta sıkılıkta, iri |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, meyvemsi, aromatik |
| Olgunlaşma | Eylül sonu |
| Kullanım Alanı | Sofralık & Şaraplık |
7. Antep Karası (Gaziantep)
Genel Özellikleri
Antep Karası, adını yetiştirildiği bölgeden alan, Güneydoğu Anadolu’nun en bilinen siyah sofralık üzüm çeşitlerinden biridir. Özellikle Gaziantep ve çevresinde yaygın olarak yetiştirilir. Bölgenin iklimine uyum sağlamış bu üzüm, iri taneleri, yüksek şeker oranı ve dayanıklılığı ile hem sofralık hem de pekmez yapımında tercih edilir.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Koyu siyah.
- Tane şekli: İri, yuvarlağa yakın.
- Salkım yapısı: Orta sıklıkta, iri salkımlar.
- Çekirdek: Çekirdekli.
- Aroma: Tatlı, yoğun aromalı, bölgeye özgü lezzet.
Yetiştirme Koşulları
Antep Karası, sıcak ve kurak iklimlere oldukça dayanıklıdır. En verimli şekilde Gaziantep ve çevresinde yetiştirilir. Kurağa dayanıklı yapısı sayesinde sulama az olsa da ürün verir. Ayrıca kireçli ve taşlı topraklara uyum sağlayabilir.
Olgunlaşma Zamanı
Genellikle Ağustos sonu – Eylül başında olgunlaşır. Sıcak iklim sayesinde erkenden şekerlenir.
Avantajları
- İri ve tatlı taneleri sayesinde sofralık olarak tercih edilir.
- Kurutularak veya pekmez yapımında da değerlendirilebilir.
- Sıcak ve kurak iklimlere dayanıklıdır.
Dezavantajları
- Soğuk iklimlerde verim ve kalite düşer.
- Nakliyede dikkat edilmezse tane çatlamaları olabilir.
Tablo: Antep Karası Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Antep Karası |
|---|---|
| Kökeni | Gaziantep |
| Yaygın Yetiştiği Yerler | Gaziantep ve çevresi |
| Tane Rengi | Koyu siyah |
| Tane Şekli | İri, yuvarlak |
| Salkım Yapısı | Orta sıklıkta, iri |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, yoğun aromalı |
| Olgunlaşma | Ağustos sonu – Eylül başı |
| Kullanım Alanı | Sofralık, pekmez, kurutmalık |
8. Hatun Parmağı Siyahı
Genel Özellikleri
Hatun Parmağı, Türkiye’de uzun yıllardır yetiştirilen geleneksel bir üzüm çeşididir. Genelde beyaz renkte bilinse de bazı bölgelerde siyah renkli varyeteleri de bulunur. “Siyah Hatun Parmağı” olarak adlandırılan bu çeşit, özellikle Ege ve İç Anadolu’nun bazı kesimlerinde sofralık olarak tüketilir. Uzun ve ince taneleriyle dikkat çeker.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Siyah – mor.
- Tane şekli: Uzun, ince, parmağa benzeyen yapıda.
- Salkım yapısı: Orta büyüklükte, sıkı salkımlar.
- Çekirdek: Çekirdekli.
- Aroma: Tatlı, hafif aromatik.
Yetiştirme Koşulları
Siyah Hatun Parmağı, sıcak ve güneşli bölgelerde iyi gelişir. Ege’nin Manisa, Denizli gibi üzümcülük merkezlerinde sınırlı ölçüde görülür. Kuraklığa dayanıklılığı orta seviyededir; düzenli sulama verimi artırır.
Olgunlaşma Zamanı
Genellikle Eylül ayının ikinci yarısında olgunlaşır.
Avantajları
- Hoş görünümü ve tatlı aromasıyla sofralık olarak tercih edilir.
- Bölgesel pazarlarda rağbet görür.
- Hem taze tüketim hem de kurutma için kullanılabilir.
Dezavantajları
- Nakliyede ve depolamada hassastır.
- Beyaz varyetesi kadar yaygın değildir.
Tablo: Siyah Hatun Parmağı Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Siyah Hatun Parmağı |
|---|---|
| Kökeni | Anadolu |
| Yaygın Yetiştiği Yerler | Ege ve İç Anadolu’nun bazı bölgeleri |
| Tane Rengi | Siyah – Mor |
| Tane Şekli | Uzun, ince |
| Salkım Yapısı | Orta büyüklükte, sıkı |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, aromatik |
| Olgunlaşma | Eylül sonu |
| Kullanım Alanı | Sofralık, kurutmalık |
9. Tilki Kuyruğu
Genel Özellikleri
Tilki Kuyruğu, Anadolu’da yetiştirilen yerli sofralık siyah üzüm çeşitlerinden biridir. Adını, salkımlarının uzun ve ince yapısının tilki kuyruğunu andırmasından alır. Bölgesel olarak tanınsa da özellikle köy pazarlarında ve yerel tüketimde tercih edilir.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Koyu siyah.
- Tane şekli: Orta büyüklükte, yuvarlak.
- Salkım yapısı: Uzun, gevşek ve tilki kuyruğu formunda.
- Çekirdek: Çekirdekli.
- Aroma: Tatlı, hafif mayhoş.
Yetiştirme Koşulları
Tilki Kuyruğu, İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun bazı bölgelerinde yetiştirilir. Kurağa dayanıklıdır, kıraç topraklarda da ürün verebilir. Bu özelliği sayesinde küçük üreticiler için önemlidir.
Olgunlaşma Zamanı
Genellikle Eylül ayının ortalarından itibaren olgunlaşır.
Avantajları
- Salkımlarının uzun ve gösterişli yapısı dikkat çekicidir.
- Yerel pazarlarda sevilen bir çeşittir.
- Dayanıklı yapısıyla sert iklimlerde de yetiştirilebilir.
Dezavantajları
- Ulusal pazarda bilinirliği düşüktür.
- İhracata uygun bir çeşit değildir.
Tablo: Tilki Kuyruğu Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Tilki Kuyruğu |
|---|---|
| Kökeni | Anadolu |
| Yaygın Yetiştiği Yerler | İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun bazı bölgeleri |
| Tane Rengi | Koyu siyah |
| Tane Şekli | Orta büyüklükte, yuvarlak |
| Salkım Yapısı | Uzun, gevşek |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, hafif mayhoş |
| Olgunlaşma | Eylül ortası |
| Kullanım Alanı | Sofralık |
10. Sergi Karası
Genel Özellikleri
Sergi Karası, Anadolu’nun yerli siyah üzüm çeşitlerinden biridir. Adını, pazar ve sergi alanlarında gösterişli salkımlarıyla dikkat çekmesinden alır. Özellikle İç Anadolu ve Güneydoğu’nun bazı bölgelerinde sofralık olarak yetiştirilir. İri taneli ve tatlı yapısıyla köy pazarlarında rağbet gören geleneksel çeşitlerdendir.
Morfolojik Özellikleri
- Tane rengi: Koyu siyah.
- Tane şekli: İri ve yuvarlağa yakın.
- Salkım yapısı: Sık ve gösterişli.
- Çekirdek: Çekirdekli.
- Aroma: Tatlı, dolgun lezzetli.
Yetiştirme Koşulları
Sergi Karası, sıcak ve güneşli bölgelerde iyi verim verir. Kireçli ve taşlı topraklara uyum sağlar. Genellikle küçük aile bağlarında bulunur ve bölgesel tüketimde önemli bir yer tutar.
Olgunlaşma Zamanı
Hasadı genellikle Eylül ortası – Ekim başı döneminde yapılır. Geç olgunlaşan siyah sofralık üzümler arasında yer alır.
Avantajları
- Gösterişli salkımları sayesinde pazarda dikkat çeker.
- Tatlı ve dolgun aroması tüketiciler tarafından sevilir.
- Dayanıklı yapısıyla bölgesel pazarlarda öne çıkar.
Dezavantajları
- Ulusal ölçekte yaygın değildir, daha çok yerel pazarlarda bulunur.
- Uzun süreli depolamaya ve uzak mesafe nakliyeye uygun değildir.
Tablo: Sergi Karası Üzümünün Temel Özellikleri
| Özellik | Sergi Karası |
|---|---|
| Kökeni | Anadolu |
| Yaygın Yetiştiği Yerler | İç Anadolu ve Güneydoğu’nun bazı bölgeleri |
| Tane Rengi | Koyu siyah |
| Tane Şekli | İri, yuvarlağa yakın |
| Salkım Yapısı | Sık, gösterişli |
| Çekirdek Durumu | Çekirdekli |
| Aroma | Tatlı, dolgun |
| Olgunlaşma | Eylül ortası – Ekim başı |
| Kullanım Alanı | Sofralık |
